Partykuła "nie"

Moderator: Moderator

Partykuła "nie"

Postprzez Pilar » środa, 9 maja 2012, 07:58

Pisownia partykuły "nie" z różnymi częściami mowy.

1. Pisownia partykuły nie z różnymi częściami mowy to jedno z trudniejszych zagadnień ortograficznych. I choć poświęca mu się w szkole dużo czasu, wielu użytkowników języka polskiego nie potrafi sobie poradzić z problemem „razem czy osobno?”. Ci, którzy się wahają, zanim sięgną do słownika ortograficznego, by przewertować go w poszukiwaniu rozwiązania, mogą skorzystać z naszych podpowiedzi:


Nie pisane łącznie

a) rzeczowniki:

- przykłady:
niebezpieczeństwo,
nieczłowiek, niewiedza,
niezdecydowanie,
niefrasobliwość,
niezorganizowanie, niechcenie itp.

- wyjątki:
W przeciwstawieniach, w których drugi człon pisany jest wielką literą (nie-Polak, nie-Żyd itp.); przed rzeczownikami w konstrukcjach, w których przeciwstawia się sobie dwie rzeczy, zaznacza się opozycję (to nie wakacje, ale jeden z obowiązków służbowych; to nie kolega, tylko brat; to nie żyd, ale baptysta itp.); rzeczowniki użyte w funkcji orzecznika (nie sztuka się obrazić; nie koniec tych wieści itp.).

b) przymiotniki

- przykłady:
niemały, nieziemski,
niecierpliwy, nieposłuszny,
nieżyciowy, nieżywy itp.

- wyjątki:
W przeciwstawieniach, w których drugi człon pisany jest wielką literą (nie-Mickiewiczowski, nie-Fredrowski itp.); przed przymiotnikami w konstrukcjach, w których przeciwstawia się sobie dwa określenia, zaznacza się opozycję (nie żelazny, a aluminiowy; nie śmieszny, a tragiczny itp.); przed przymiotnikami w stopniu wyższym i najwyższym (por. tabela Nie pisane rozdzielnie).

c) imiesłowy przymiotnikowe

- przykłady:
nieznający, niecierpiący,
nieżyjący, niepokonany,
nieutulony, nieznany itp.

- wyjątki:
W wyraźnych przeciwstawieniach (nie wędzony, a smażony; nie przylegający, tylko odstający itp.); w wypowiedzeniach, w których centrum jest spójnik ani/ ni (nie siedzący ani nie stojący; ani nie cieszący się, ani nie płaczący itp.).

d) przysłówki utworzone od przymiotników
- przykłady:
niedrogo, nietanio,
nieźle, niesympatycznie,
niewybrednie itp.

- wyjątki:
Przysłówki utworzone od przymiotników stojące w stopniu wyższym i najwyższym (por. tabela Nie pisane rozdzielnie); w konstrukcjach, w których nie jest nie tylko przeczeniem, ale i przeciwstawieniem (nie źle, lecz gorzej; nie dobrze, ale idealnie itp.).


[b]Nie pisane rozdzielnie[/b]

a) czasowniki – formy osobowe, bezokoliczniki, czasowniki niewłaściwe, imiesłowy przysłówkowe,
formy na -no i -to


- przykłady:
nie znam, nie wiedzieć,
nie wolno, nie trzeba,
nie można, nie znając,
nie uprzedziwszy, nie zjadłszy,
nie wiedziano, nie myto itp.


- wyjątki:
Imiesłowy przymiotnikowe (por. tabela Nie pisane łącznie), czasowniki utworzone od rzeczowników z nie w funkcji przedrostka (niepokoić, niewolić); czasowniki niedomagać, niedowidzieć, nienawidzić, niedosłyszeć (w zn.: słabo słyszeć); wyraz niepodobna jako jedyny czasownik niewłaściwy pisze się łącznie.

b) liczebniki

- przykłady:
nie pięć, nie sto,
nie szósty, nie pierwszy,
nie troje, nie milion itp.

- wyjątki:
Wyraz niejeden w zn.: wielu oraz niejedno, niewiele, niewielu.

c) zaimki[/u]

- przykłady:
nie wy, nie oni, nie nasz,
nie ich, nie ta, nie tamten,
nie każde itp.

- wyjątki:
Wyraz nieswój w zn.: niezdrowy oraz nieco, niecoś, niejaki, niektórzy, poniektórzy.

d) wyrażenia przyimkowe
- przykłady:

nie dla nich, nie do niego,
nie z tym, nie o każdym,
nie na miejscu itp.
- wyjątki:
Wyraz niezadługo w zn.: wkrótce.

e) [u]partykuły


- przykłady:
nie lada,
nie tylko,
nie byle itp.


f) Przysłówki niepochodzące od przymiotników
- przykłady:
nie bardzo,
nie dziś,
nie wczoraj,
nie zaraz,
nie tutaj itp.

- wyjątki:
Wyrazy niezbyt, nieraz (w zn.: często), niebawem.

g) Przymiotniki i przysłówki w stopniu wyższym i najwyższym

- przykłady:
nie gorszy, nie gorzej,
nie najpiękniejszy, nie najrozsądniejszy, nie najszczęśliwiej itp.




Źródło:
Magdalena Tytuła, Marta Łosiak "Polski bez błędów. Poradnik językowy dla każdego"
Opracowano przy współpracy z Wydawnictwem Szkolnym PWN
Avatar użytkownika
Pilar
Redaktor
 
Posty: 53
Dołączył(a): piątek, 4 maja 2012, 09:11

Postprzez » środa, 9 maja 2012, 07:58

 

Re: Partykuła "nie"

Postprzez Pilar » środa, 9 maja 2012, 08:02

Odnośnie powyższych zasad wstawiam zestaw ćwiczeń. Całe rozwiązania zadań proszę zamieszczać pod postem.

Ćwiczenie 1

Uzupełnij luki w podanych niżej przysłowiach wyrazem nie pisanym łącznie lub rozdzielnie.

Żeby kózka ………. skakała, to by nóżki ……… złamała.

Powiedziały jaskółki, że ……… dobre są spółki.

……… ma dymu bez ognia.

……… czyń drugiemu, co tobie ……… miłe.

……… szczęścia chodzą po ludziach.

Zgoda buduje, ……… zgoda rujnuje.

Kto pyta, ……… błądzi.

Z pustego i Salomon ……… naleje.


Ćwiczenie 2.
Uzasadnij pisownię wyrazów:

nie rzadziej –

nieporządek –

niezły –

nie trzeci –

Ćwiczenie 3.
Do podanych przymiotników i przysłówków dopisz brakujące formy stopnia równego, wyższego i najwyższego.

........................................ – nie mądrzej - ......................................
........................................ - ........................................ - nie najmądrzejszy
........................................ - ....................................... - nie najlepszy


Wpisz nie, zaznacz szereg, w którym wszystkie przykłady pisze się łącznie z partykułą nie.
a) ......łatwy, ......ładniej, .......nawiść, .....chęć
b) ......cierpliwić się, ......dużo, ......wiele, ......przyjaciel
c) ......najmilszy, ......sprawiedliwy, .......chodzić, ......często
d) ......tutaj, .....pogoda, ......mów, ......dwa

Ćwiczenie 5.
Przepisz, uzupełniając związki wyrazowe rzeczownikami, utworzonymi od podanych czasowników.
nie spełnić – niespełnienie obietnicy
nie porozumieć - ............................... sąsiedzkie
nie wykonać - ............................. zadania
nie używać - .................................. lekarstw
nie przestrzegać - ............................. przepisów
nie utrzymywać - ................................. porządku
nie wskazać - .................................... winnego
nie dopuszczać - ................................. do egzaminu
Avatar użytkownika
Pilar
Redaktor
 
Posty: 53
Dołączył(a): piątek, 4 maja 2012, 09:11

Postprzez » środa, 9 maja 2012, 08:02

 


Powrót do Zanim napiszesz PRZECZYTAJ !

Kto przegląda forum

Użytkownicy przeglądający ten dział: Brak zidentyfikowanych użytkowników i 1 gość

cron