Ortografia nie gryzie :)

Moderator: Moderator

Ortografia nie gryzie :)

Postprzez Pilar » środa, 9 maja 2012, 07:27

Ż piszemy, gdy:

1. w innych formach tego samego wyrazu lub w innych wyrazach pokrewnych wymienia się na g, z, ź, s, dz, d, h, np.:

dróżka - droga

służąca - usługiwać

wożę- wozić - wóz

zwyciężyć - zwycięzca

wyobraźnia - wyobraźnia

cudzołożyć - cudzołóstwo

księża - ksiądz

znużony - nuda

pobłażać - błahy

2. występuje po l, ł, n, r, np.:

lżej

odwilż

łże

małżowina

rewanż

rżeć

Skarżysko

3. występuje przed l, ł, n, r, w, o ile nie pozostaje ta pisownia w sprzeczności z innymi zasadami, np.:

żleb

drażliwy

żłopać

księżna

jałmużna

żwir

łyżwy

Uwaga: Jeśli pisownia ż przed w ta pozostaje w sprzeczności z inną zasadą 9np. rz po d), to pierwszeństwo dać tamtej zasadzie, np drzwiowy (pisownia rz po d)

4. występuje w zakończeniu - aż wskazującym na rzeczownik rodzaju żeńskiego, spójnik lub francuskie pochodzenie wyrazu:

a) w rzeczownikach rodzimych r. żeńskiego, np.:

straż

odsprzedaż

podaż

b) spójnikach zakończonych na - aż, np.:



chociaż

ponieważ

c) wyrazach francuskiego pochodzenia, np.:

drenaż, kilometraż

bandaż, wiraż

witraż, tatuaż

Ważne: Tak samo piszemy wyrazy pochodne zakończone na:

* - ażny, np. niesprzedażny

* - żowy, np. bagażowy

* - ażować, np. angażować

5. występuje w:

rzeczowniku rodzaju żeńskiego,np. młodzież, grabież, kradzież, rubież

wyrazach niesamodzielnych, np.: przecież, również, toteż, tudzież, też

wyrazach obcego pochodzenia zakończonych na - eż, np.: beż, papież, buldeneż, maneż, solfeż

6. w zakonczeniach - yż, - iż, - ąż, - ęż, np.:

wyż, Paryż

paraliż, prodiż

mąż, uprząż, wciąż

oręż, pawęż

7. w zakończeniach - żka, - żca, - żnica, np.:

nadwyżka, wróżka

drapieżca, łupieżca

nałożnica, bezbożnica

Uwaga: także w innych zakończeniach rzeczowników piszemy zawsze ż:

- żar, np żar, ciężar, pożar

- żer, np. pasażer, konwojażer, buldożer

- żur, np. żur, ażur, abażur, dyżur.

8. w zakończeniu: samogłoska + -żny, np.

odważny, okrężny, próżny, nabożny, pobożny, obłożny, ostrożny

Uwaga. Także w wurazach pochodnych i pokrewnych zakonczonych na - żnie, - żniak, - żnik, - żność.

9. występuje w partykule wzmacniające - że, - ż, np.:

bodajże, mówże

stójcież, cóż

10. żo - . żó - występuje na początku wyrazów przed o i ó,np. :

żona, żonaty żołądek

żółty, żółcień, żółw

Wyjątek: rzodkiiew i pochodne.




Rz piszemy:

1. gdy wymienia się na r w innych formach tego samego wyrazu lub w innych wyrazach pokrewnych, np.

dworzec - dworca

w futrze - futro

rowerzysta - rower

gorzki - gorycz

jarzyna - jary

2. gdy występuje po b, p, d, t, g, k, ch, j, w, np.

brzoza

przyroda

drzewo

trzask

grzyb

krzew

chrzan

wejrzeć

wrzask

Ważne:

Połączenie literowe dż odpowiada jednej głosce [dż] (np. dżownica, dżungla, dżuma, dżentelmen), nie zaś dwóm głoskom d+ż
Rz po b. p, d, t, g, k, ch, j, w nie piszemy w przypadku:

a) przyrostków (-szy, -ejszy) przymiotnika w stopniu wyższym i najwyższym, np.: grubszy, lepszy, krótszy.
b) Partykuły -że, np.: róbże, łapże, skądże, jakże, niechże
c) Wyrazów złożonych z przedrostka ob-, od-, pod-, przed-, nad-, w- itp.) i wyrazu rdzennego rozpoczynającego się od ż, np.: odżyć, podżegacz, przedżniwny, nadżerka.

Wyjątki:

•a) gżegżółka (ptak), piegża (ptak), gżenie się (od: gzić się);

•b) pszczółka (i pochodne, np. pszczelarstwo, pszczołojad), pszenica (i pochodne, np. pszenny, pszenżyto), pszonak, Pszczyna (i pochodne, np. pszczyński), Pszów;

•c) kształt (i pochodne, np. kształtny, kształcić, wykształcenie, przekształcić, ukształtować), kszyk (ptak), bukszpan (krzew), bukszpryt (część omasztowania), upiększać;

•d) Mojżesz, dawne wżdy (=przecież, jednak), zawżdy (=zawsze);

•e) wszystko, wszędzie, wszelki, wszędy, wszędobylski, zawsze;

•f) wszech- (wszechnica, wszechmoc, powszechny, itp.);

•g) wszak, wszakże, wszakoż;

•h) wszcząć, wszczęcie, wszczynać;

•i) wszy, wszawy, wszawica, zawszony;

•j) wyrazy złożone typu wszczepić (w + szczepić), wszyć (w + szyć), wszerz (w + szeroko).


Jeśli wymawiamy [wrz], piszemy wrz. (np.: wrzos)

Jeśli wymawiamy [fsz], piszemy wsz. (np.: wszelki)



3. w zakończeniu -arz , gdy:

a) zakończenie - arz wskazuje na osobę wykonawcy jakiejś czynności, np.:

drukarz

księgarz

gospodarz

łgarz

mocarz

zbrodniarz

b) występuje w wyrazach łacińskiego pochodzenia, np.;

elementarz (łac. elementarius)

komentarz (łac. commentarius)

4. w zakończeniu - erz, gdy:

a) zakończenie - erz wskazuje na osobę wykonawcy jakiejś czynności, np.:

harcerz

pasterz

fałszerz

kanclerz

żołnierz

b) występuje w rzeczowniku konkretnym rodz. męskiego, np.:

(ten) nietoperz

zwierz

moździerz

spichlerz

pręgierz

Wyjątki: jeż, rybojeż, łupież, papież, antypapież

5. Zakończenia - mistrz, - mierz

- mistrz


- mierz

arcymistrz

kapelmistrz

kwatermistrz

burmistrz

zegarmistrz

kwatermistrz


ciśnieniomierz

kątomierz

Kazimierz

kroplomierz

szybkościomierz

Sandomierz



U piszemy:

1. prawie zawsze na początku wyrazów, np.:uniform, ubiór, ulgowy, ukryć, unikat, ucieszony.

Wyjątki: ósemka, ósmy, ów, ówczesny, ówcześnie, ówdzie, ócz (D. l. mn. oko), ód (D. l. mn. oda)

2. zawsze na końcu wyrazów, np.: tabu, menu, mru-mru, pomału, w końcu, papu, siusiu, tfu!

3. w zakończeniach rzeczowników:

•· -uch, np.: duch, puch, leniuch, maluch, chuch, zaduch,

•· -uchna, np.: córuchna, buziuchna, matuchna, rączuchna

•· -uś, np.: Jędruś, kiciuś, pracuś, laluś

•· -usia, np.: kawusia, paczusia, mamusia, gębusia

•· -us, np. całus, lizus, garbus, piegus, kaktus, trolejbus

•· -ust, np.: gust, biust, chrust, spust, odpust

•· -usta, np.: usta, kapusta, rozpusta, langusta

•· -uta, np.: buta, dysputa, pokuta, waluta.

•· -uszek, np.: brzuszek, paluszek, kożuszek, okruszek

•· -uszka, np.: gruszka, puszka, wydmuszka, pogaduszka

•· -ulek, np.: księżulek, tatulek, podkoszulek, lulek.

•· -ulo, np.: tatulo, mężulo, księżulo

•· -unio, np.:dziadunio, tatunio, mężunio, księżunio

•· -ula, np.: kula, Drakula, szpula, cebula, brzydula

•· -uleńka, np.: matuleńka, ciotuleńka, babuleńka

•· -ulka, np.: damulka, globulka, prymulka, biedulka

•· -unek, np.: malunek, szalunek, meldunek, szacunek, warunek, stosunek

•· -ut, np.: absolut, bankrut, mańkut, mamut, rekrut, debiut, ciut-ciut.

•· - tura, np.: agentura, kultura, prokuratura, lektura, struktura, makulatura.

•· -um, np.: akwarium, archiwum,

•· -ucja, np.: ewolucja, rewolucja, restytucja, egzekucja

•· -usja, np.: dyskusja, perkusja, reperkusja

•· - uzja, np.: fuzja, dyfuzja, kontuzja, iluzja, transfuzja

•· -aur, np.: laur, dinozaur, centaur, tyranozaur

•· -uar, np.: buduar, kontuar, pisuar, jaguar

4. w czasownikach zakończonych na:

-uję, np.: maluję

-ujesz, np.: malujesz

-uje, np.: maluje

-ujmy, np.: malujmy

-ujący, np.: malujący

-uć, np.: kuć, kłuć, knuć, snuć, pruć, żuć, czuć.

-upić, np.: kupić, skupić, ogłupić, upupić, wykupić, ukatrupić

-usić, np.: kusić, dusić, wydusić, zmusić, wykrztusić.

-udzić, np.: budzić, łudzić, nudzić, napaskudzić, marudzic, utrudzić, ostudzić

-uchać, np.: chuchać, dmuchać, gruchać, niuchać, wysłuchać, wydmuchać.

-uszać, np.: wzruszać, zmuszać, wyduszać, naruszać, zagłuszać.

-urzać, np.: oburzać (się), nurzać, wynaturzać, odszczurzać, rozchmurzać.

-ukać, np.: fukać, kukać, stukać, szukać, płukać, dukać.

-ulać, np.: hulać, znieczulać, przytulać, opatulać, lulać.

-uwać, np.: fruwać, czuwać, opluwać, przeżuwać, wykłuwać.

5. w przymiotnikach zakończonych na:

•· -utki, np.: malutki, słabiutki, głupiutki, nowiutki

•· -uśki, np.: cichuśki, goluśki, bledziuśki, miluśki.

•· -uchny, np.: złociuchny, tłuściuchny, leciuchny

•· a także w zakończeniach wyrazów pochodnych, w przysłówkach: - utko (czyściutko), -uśko (cichuśko), w przymiotnikach: -teńki (maluteńki), - usieńki (calusieńki)

6. zawsze na początku wyrazów rozpoczynających się na:

fu-, np.: fujarka, funt, fundusz, furia, futerał
hu-, np.: humor, hultaj, huknąć, humanista
tu-, np.: tuzin, turysta, tupnąć, tuszować
zu-, np.: zuch, Zuzanna, zubożeć, zużytkować



Ó piszemy,

1. gdy wymienia się w innych formach tego samego wyrazu lub w innych wyrazach na: o, e, a

np.:

stół - stoły
wiózł - wiozę
trójka - troje

przyjaciółka - przyjaciel
niósł - niesie
siódmy - siedem

skrót - skracać
mówić - mawiać
powtórzyć - powtarzać

Ó niewymienne (wybór)

chór, porównanie, skóra, córka, pójść, sójka, czółno, póki, spóźniony, dopóki, półka, szczegół, dopóty, póty, tchórz, góra, późno, wiewiórka, góral, prócz, wiór, górnik, próżnia, wkrótce, jaskółka, próżny, włóczęga, Józef, przepiórka, włóczka, kłótnia, równanie, włócznia, król, również, włóka, królik, równik, włókno, krótki, równina, wójt, który, równoległobok, wówczas, mózg, równoleżnik, wróbel, naskórek, równorzędny, wróżba, ogólny, równy, wróżyć, ogół, rózga, wyróżnić, ogórek, róża, wzgórze, oprócz, różaniec, źródło, pagórek, różnica, żółć, pióro, różny, żółty, płótno, różowy, żółw.

2. w wyrazach zakończonych na: - ów, np.:

w końcówce D. lm rzeczowników rodzaju męskiego, np.

chłopców

rodziców

ptaków

kwiatów

w przyrostkach, np.

wygwizdów

wydmuchów

Tarnów

Rzeszów

Kraków

w zakończeniu należącym do rdzenia, np.

ołów

nów

połów

imiesłów

cudzysłów

3. w wyrazach zakończonych na: - ówka, np.:

Pipidówka
pocztówka
złotówka


Wyjątki: skuwka, wsuwka, zasuwka, bo to rzeczowniki utworzone od czasowników: skuwać, wsuwać, zasuwać.

* Literę Ó piszemy też w zakończeniach -ówa (=zgrubienie od -ówka)
, np.

grochówa

stówa

Pipidówka

harówa

4. w wyrazach zakończonych na: - ówna.

W przyrostku wskazującym na nazwisko panieńskie, np.

Nowakówna
Kucówna

Iłłakowiczówna

Radziwiłłówna

Wereszczakówna

W przyrostku wskazującym na czyjąś córkę, np.

cesarzówna

kniaziówna

generałówna

baronówna

kowalówna

5. w zakończeniach: - ówek, np.:

Darłówek

Półgłówek

ołówek

nagłówek

6. na początku wyrazów: ósemka, ósmy, ów, ówczesny, ówcześnie, ówdzie.

7. Na początku w sylabie:

współ-, np. współlokator, współczucie, współudział
wspól-, np. wspólnik, wspólnorynkowy, wspólnota
spół-, np. spółdzielnia, współka, spółgłoska
włó-, np. włóczęga, włóczykij, włóczka, włókno
wró-, np. wróżyć, wróbel, wrócić, wróść



na podstawie str.: http://polakna5.blox.pl/html/1310721,26 ... tml?407414
Avatar użytkownika
Pilar
Redaktor
 
Posty: 53
Dołączył(a): piątek, 4 maja 2012, 09:11

Postprzez » środa, 9 maja 2012, 07:27

 

Powrót do Zanim napiszesz PRZECZYTAJ !

Kto przegląda forum

Użytkownicy przeglądający ten dział: Brak zidentyfikowanych użytkowników i 2 gości

cron